सुकट

सूरजमामू डोंगरपिच्चे जाने लगे. अंदारा पडने लग्या. वैशे हातपर पेट आचेली मजदूर जमात घरतरप चलने लगी. रस्तेपर गाड्यान्की हूं बोलके गर्दी ! वू गर्दीमेंशे रस्ता निकालते सुलेमानकी सायकल घरके दिशाकू बहने लगी. पँडलपर पाउका जोर पडताता अन् दुसरीतरप इदर दिलमें आज सुबुपाश्शे गयले दिनका पडदा झरझर सकने लग्याता. सुबुशे सायकलपर कुल्फी लादेपाश्शेकी वढातान, सायकलने देयला तरास, तुटेली चेन, डांब्रट कार्ट्यांने भगायले कुल्फ्या, उनकेपिच्चे भाग्तेभाग्ते रस्तेपर पालथा होयला कुल्फीका बक्सा, वू कुल्फ्या गोला कर्के परत बक्सेमें भर्ताना होयली दमछाक, सायकल रिपेरीके दुकानमें तुटेले दो तास, सायकलवालेने खायला भेजा.. ऐशे एक ना हजार बातां सुलेमानके आक्क्यान्के सामनेशे सरके अन् सुलेमानका शीर दुकने लग्या. पेटमें भुकशे आग पडेली उसमें आबी यो हौर तरास. आबी घरकू जा के खानेपर आडवा हात मारेबिगर दिमाग कुच जगेपर आनाला नै यो सुलेमानने ताड्या. अन् सायकलके पँडलपरका जोर बढ्या.

घरकू आयबराबर सुलेमानने सायकल कोपरेमें खडी क-या. भायरके बॕरलकने हातपाँवमूं धोया अन् दरवाजेपरका पर्दा सरकाके अंदर आतानाच ‘रुकैयाsss!’ ऐसा पुकारते आग्गे कुच बोलनालाच वत्तेमें उसके नाकमें बिसांदेका भप्कारा भपकर्के घुशा अन् उसकी आट्टी सरकी. आग्गे बढनाला पाउ उल्टा पिच्चे फि-या अन् सुलेमान अंदर जेत्ते स्पीडमें घुशाता उसशे डबल स्पीडशे झटकेमें भायर आया.

अंदर रुकैयाकू सुलेमानकी भनक लगेलीच हाती. नै बोलके उसके कानांपर उने देयला आवाजबी पडेलां हातां. पन गॕसपर सुकट भुननेमें उसकी आच्चीच तंद्री लगेली. दिलमें सुकटका रूटीसंगात लेयला निवाला जीभपर आचनेकी खुशीका ख्वाब देखकेच रुकैया दिल्मेके दिल्में चेकळी अन् जीभकू पानी छुटके उसका मूँ भरके आया. वू घूँट उने निंगलतियाच, तौच भायरशे परत एकदा आवाज आया अन् आबी वू पैलेटैम आयले आवाजशे बडा हातां, ‘रुक्के, तुजे क्या आक्कलबिक्कल हाय क्या नै ? … आल्लाने दिमाग बाटताना क्या सुइतीस के क्या ? … भायर आ इदर.. पैले भायर आ दिकू.’

यो डायलॉग कानपर पडनाच हाता, उने उलतानी तव्वेपरच छूडी अन् साडीशे शीपरका पशीना पोचते झरझर भायर आइ. सुलेमान भायरके बॕरलपासके फत्तरपर शीर पकडके बैटेला उशे दिशा अन् सुलेमानका न् सुकटके बासका आचेलां छत्तीसका आकडा उशे लक्कदिशी याद आया. आबी आपली कुच खैर नै यो रुकैयाने पैचानी अन् आपले उध्धारवास्ते सुलेमानने मूं खोलनेके पैले उनेच पटदिशी आपले मूं का पट्टा छूडी…

‘अजी क्या बोल्ना आबी तुम्नां, बुड्डीकी चार दिनपाश्शे भुनभुन चलिया, अगे सुकट कर .. अगे सुकट कर करके. आज तो सुबू उठेपाश्शे जो सुकट सुकट सुकट लगाइ उने.. मेरे दिमाग्मेंबी नुस्ती सुकटच फिरने लगीती. वत्तेमें दरवाजेपर सुकटबोंबीलमाशेवाली नानीच की नाजि़ल हुना नै ! अगदी ‘दिलमें आना अन् आल्लाने मुस्कुराना’. दुवाके कबूलियतका वखतच जनू. मइबी केत्ती येडी, सुकटबिकटके जगी एकांदा बंगलाच मंगी आस्ती तो ? ऐसा मेरा दिल मजेच खाने लग्या देको. वत्तेमें नानीने आवाज दी, ‘हय क्या बिल्कीसभाभीsss ?… अगं भाभे, अय भाभेsss ! भायर आ चटदिशी.. देक ताजीताजी सुकट लायु तेरेवास्ते..’ इ रकात नुस्ती कानपर पडनाच हातां.. बुड्डी सोलासालकी जवान छूरीसार्का उठके तरातरा भायर गइबी अन् बुल्ती कैसा, ‘नाने काय टायमावर आलीस गं ! सुकटीची लै आठवन यंत हुती कालदरनं. पैली सुकट दाल दिकू काटेमें..’ अन् ऐसा फिर भावबिव कमजादा वादविवाद यो सब ठिकम्ठाक ठोक बजाके यवस्तीत करके ऐशी सुकट एकदाकी घरमें आइ देको. हुया ! तौशे जो उने धोस्रा लेके बैटी, अगे रुक्को सुकट भुन.. अगे रुक्को सुकट भुन कर्के !, दुस्री बात नै ! नुस्ती सुकट देखकेच आद्दा कलिजा थंडा हुयाता बुड्डीका. पन मेरे हातमेंके कामांतुबी सरने हुनाय की नै, तुमेंच बोलो दिकू. आब्बी थोडीदेर पैलेच जरा का मोकली हुयी मइ अन् पैला सुकट भुननेकू ली, तौ कातुबी उसके जानमें जान आइ देको. सुकटकी बास नाकमें घुशेबराबर बुल्ती कैसा, ‘केत्ते दिनां होय बाशी रूटीके तुकडेसंगात सुकटका हारीग्गार मिर्ची दालके करेलां खर्डा खानेका लैच जीव करतातां देक. आज बाकी खर्डा खानेकू मिलनालां ! लै कतो लैच आच्चा लग्ते देक.’ अन् मूंका बोळका दिकाके दिलपाश्शे हाशी. केत्ते दिन होय मैने उशे ऐसा दिल खोलके हसतानाच देकेलां न्हता देको. इ देखके मजेबी आच्चा लग्या. अन् वू आच्चा लगनेमें ‘तुमनां सुकटका बास चलता नै सो मेरे दिमागमेंशेच निकलके गया तो ओ… !’

‘अबी क्या कर्ना जी.. आबी क्या कर्ना ? …अं ??? … आया ! दिमाग्में आया मेरे.. तुम घडीभर जरा गॕसकने ध्यान देव, मइ फटकर्के लचकेलेके दुकानमेंशे अगरबत्ती लेके आतीव. (जबान चबाते) तौबा तौबा.. माफ करो जी. मेरे परत दिमागमेंशे गया देको. ऐशी कैशी मइबी येडी ! तुम्नाच सुकटकने खडने बुलतीया.. तौबा तौबा ! .. वू जान्देव. ठैरो तुमें ह्यांच, मइच गॕस घलातीव अन् पटकर्के लचकेलेपाश्शे अगरबत्ती लेके आतीव. यूव गइ न् यूव आइ झटकेमें. तौतक ह्यांच टेको तुमें सुकून्शे. आँ ? ..’ यो छोटेशे दो बातां नॉनस्टॉप एक सांसमें बकके रुकैया एत्तेमें गॕस बंद करके भायर आइबी अन् लचकेलेके दुकानतरप चलीबी. इदर उसकू बडबडनेवास्ते मूं खोलेले सुलेमानका जबडा खुल्ला के खुल्लाच र्हया.

लचकेला ! … कतो रफीक लचकेलाकी टपरी गल्लीके बिचोबिच हाती. सुलेमानके घरपाश्शे भौतशेभौत पाच मिंटका रस्ता. आबी ‘लचकेलां’… इ क्या नवी भान्डगल्ड, ऐसा सवाल तुमना पड्याच आचिंगा. तो उसका ऐसाय.. बोलेतो खुल्लेमें ऐसा बोलते की एकदा रफीक पैलिवरके गल्लीमेंके महाराजके बावडीपरके उच्चेकेउच्चे बगाडपर्शे उडी मारता आस्ताना निच्चे बावडीमें खडे र्हयले डांब्रट छोरदान्ने चेष्टेवारी जो कालवा करे, उधर ध्यान जाके इदर रफीककी कंबरच लचकी. उस दिनशे उसकी चालच बदली. इसपर भौत दवादारू करके हुई. पाssर गल्लीमेंके पायाळू कर्के फेमस आचेले अन् जिसपर नजर पडेबराबर आंगपर आती क्क्या ऐसा लगिंगा ऐशे मारके म्हैससार्के दिसनाले शीतलीकी सनसनीत लाथ कंबार्टेमें खानेके हौसफुल्ल गर्दीमेंके फेमस रोडशोपाश्शे तो हरेक वैद्य हकीम डॉक्टरतलक ! पन शिद्दी हुइंगी वू रफिककी कंबर कैशी. तौपाश्शे उशे चलताना देखेकतो वू जुने मराठी पिच्चरमेंका नट… क्या नाम भला उसका… हां, गणपत पाटील ! उनेच… उनेच याद आनेवाला. सच्ची कतो अन्दरकी बात ऐशी हाती की रफीककू आयटमका लै नाद… कतो सम्झे ना ? तो एकदा ऐसाच एक राप्चिक आयटमसंगात अस्ताना.. मस्तीकू आयली मादी कैसा नरकू घाईकू लाती… अगदी नेमकी ऐशीच गत रफीककी हुई. किस्सा ऐसा हाता के उने हाता निच्चे अन् नेमका आयटम हाती उप्पर ! क्या लेव ! अन् तबीच फुलटू जोशमें अस्ताना उसकी कंबर लचकी सो लचकीच. नै सो इलाज करके होय पन रफीककी कंबर कुच शिद्दा हुनेका नाम लेने तयार नै. तौपाश्शेच यो दोनों किश्शे.. बोलेतो जाहीरमें एक अन् गुच्चूपमें दुसरा ऐशे एकसाथ गावमें सबतरफ फैले.

तो यो जांदेल. रुकैया जल्दीमें निकली. झटाझटा पाँवा उठाके लचकेले रफीकके दुकानतरफ चलने लगी. इदर चौकमें गल्लीपरशे उतारके फेकेली चाब्री जमात गुटखेशे मूं भरके आनेजानेवाले बिल्ल्या हुस्कर्नेमें लगेली हाती. उनमेंच किडीराजा उर्फ छल्काटा राजापन हाता. आबी रुकैया किडीराजाकूच क्या, दुसरे किसकूच अजिबातच लाईन देती नचतानाबी आपली बाजूशे एकलेच मरनाले आपले इदर ढीगभर आचतेनच तो. तो किडीराजाका डाव’ यो नामशे वू टोळकेकू रुकैयाकी पैचान हाती. आबी उनमेंके डॉलरकी नजर रुकैयापर पडी अन् उने राजाकू बोल्या, ‘ए छल्काटे, तेरा आयटम आया देक…’

यो सुनके किडीराजाके आंगमेंशे गुडजैशे मिठ्ठेमिठ्ठेशाssद मुंग्या एकसौऐंशीशे भाग्ने लगे अन् उसकी नजर रुकैयापर टिकी अन् रुकैयासंगातच आग्गेआग्गे चलने लगी. रुकैया चौकमेंशे बोळमें घुशी वैसा किडीराजाके पाँवाबी उसके पिच्चेपिच्चे लटकपटक लटकपटक करते एक्सटबासट गिनते पडने लगे.

बोळमेंशे जाताना सामनेशे निजामचाचा गडबडमें भायर पडताना रुकैयाकू दिशे. उनके हातमें पानीशे भरेला नारेलके झाडवाले चित्तरका खोबरेल तेलका कॕन हातां. कतो नक्कीच उनो हागनेकू चलेले हाते. वू हुयाता ऐसा, निजामचाचाने सुलेमानकनेशे पाँचसौ रुपय उधार लेके दो म्हैने होके गयते अन् सुलेमानने उनके घरकू दसबारा चकरा मारकेबी चाचा कूच एकदाबी उसके हातकू लगे न्हते. आबी नेमका गाठ पडी बोलके रुकैयाने चाचाकू सलाम करी न् बुली,

‘क्या वो निजामचाचा, इनो चकरा मारमारके पार दुमते होय तो तुमारे घरके… क्या अजी, ऐसा का आसते व्हय ! क्या पद्धतबिद्धत हय क्या नै ? वायदा बाकी दो दिनका करनेका अन् दो दो म्हैने मूं छपाते फिरनेका ! जरा थांबो आबी.. पैले इनके पैशे ढिल्ले करो. अजी हमाराबी हातपरका पेट हय. झागीर्दार लग्के गयले नैना हामें किदरके… जरातुबी शरम करो.’

‘अगे अगे रुकैया… जरा सांसतुबी ले. मेरी हालत देख जरा.’ पेट दबाते घाईकू आते चाचा बोले, ‘जरा गल्डबल्ड हय अगे… पैला भागने हुना… मइ नक्की मिलता सुलेमानकू.. बादमें, हां क्या !’, इ बोलते बोलते चाचा पेट पकडके नजीकनजीक भागेच.

इदर किडीराजा थोडा लंबाशेच रुकैयाके पिच्चेच हातां. उसकू थांबेला देख अन् सामने निजामचाचाकू देखके उसका ब्रेक लग्या. सच्ची कतो किडीराजानेपन दो म्हैने पैलेच चाचाकू, ’… ऐसा झकास गांजा ला के देता तुम्नां, तुमेंबी याद करिंगे… जिंदगीभर आपला नाम भिसरनाले नै.’ ऐशी पुडी छोडके चाचाकनेशे पाचसौकी नोट दबायली हाती. उसके बादमें जो वंटासकी गोली लेयला हाता.. सो आब्बीच चाचाके सामने आयाता. कतो थोडकेमें चाचा उसके सामने आयले हाते. चाचाकू नजीकनजीक भागतेदौडते आपलेतरफ आताना देखके उने रुक्कीकू भिस-या अन् झटकेमें पिछे मूड करके डबल स्पीडशे गायप हुया.

रुकैया, चाचा गयले दिशाकू मूं करके थोडी देर आपली आपनच भुनकते खडे र्हयी. फिर अचानकच उसकू सुलेमान याद आया. अन् पिच्चेपिच्चे सुकट अन् अगरबत्तीबी ! वैसा उने परत लचकेलेके दुकानका रस्ता तुडाने लगी. दोचारच कदम चली आचिंगी वत्तेमें बोळमें कट्टेपर बैटेले भैरे बुड्डीकी नजर रुकैयापर पडी. बुड्डी लै देरशे मांडीपर गुधडीका उधशेला किनारा लेके टाके दालनेवास्ते सुईमें धागा पुरानेकी कोशिश करते एकलीच बैटिली हाती. बुड्डीने रुकैयाकू देखके हाक मारी, ‘रुक्के… अगे ए रुक्के… इदर आ जरा. इ धागा पुराके दे जरा एत्ता सुईमें. कौशे हिसके लेते बैटिया.. घुसताच नैना देक !’

रुकैया उसके बाजूमेंच कट्टेपर टेकी. ‘लाव इदर’, बोलके सुई धागा हातमें लेके पुराने लगी. पुराताना उसके ध्यानमें आया, के सुई सुरागमेंशेच तुटेलीय ! ऐशे सुईशे शिना कैसा हुनाला.. सोचके रुकैया बुड्डीपर वैतागी, ‘अगे बुड्डे, यो सुईका सुरागच तुटेलां हय अगे. ना येडी ना धड शानी तू ! खुद तो टैमपास करतीयाच, हौर उप्परशे मेराबी टैम खोटी कर. इ ले तेरा सुई न् धागा… पकड, ‘बोलके रुकैया खडे र्हयी.

भैरे बुड्डीके कानतक इसमेंका एकबी लफ्ज पोचा नै. उने चिपिचच बोळका दिखाके हाशी. बुली, ‘हुया व्हय पुराके एत्तेमें ! देख भला, मइ आद्दा घंटा हुया हिसके लेतीया तुबी घुसता न्हता धागा. आक्क्या गय मेरे.. बुढतपन आया गे.’

‘आक्क्या तो गयच अन् कानांबी गय तेरे बुड्डे. सुईका सुराग फटेलां हय… तेरे कानके सुरागगत. मरेतक्का ऐसाच पुराते बैटितुबी सुईमें धागा क्या घुसता नै देक. दुसरी सुई ला न् बैट पुराते.. मइ जाती, काम हय मजे’. रुकैयाने बुड्डीके कानकने जोरमें वरडी अन् रस्तेकू लगी.

रुकैया ऐसा एकदाका दुकानकू आइ. लचकेलाके टपरीपर नेमका योच वखत चिल्ल्यापिल्ल्लान्की योss गरदी ! लचकेला छरवांदान्के घोळकेमें भंजळे गयला. रुकैया गरदीमें घुशी अन् छरवांदापर खेकशी, ‘अरे ए अब्दुलके गाबडे.. सरकता बाजुकू ?… ए सकीनाके पोट्टे… भलताच मूं छुटेलाय रे तुजे ? हो बाजू, क्या दिव एक तडाका ? चल हट् !’, ऐशी दादागिरी करते बिचमें घुसके रफीककू लाडमें आके बुली, ‘अजी भैजान, सुनो तो… मजे जरा आच्ची बासवाली अगरबत्ती देव तो जरा जल्दी… लै घाई हाती अजी… देव तो…’

एत्ते गडबडगुंडेमेंबी रुकैयाके यो अदबशीर बातका रफीककू अजब लगेशिवाय र्हया नै अन् उने नेमकी नस पकडके यव्हारकी बात क-या,

‘केत्तेवाली हुनाय भाभी ?’

‘देव एकदो रुपयकी.’

‘अजी भाभी… एकदो रुपयमेंबी हुनाय अन् आच्ची बासबी आने हुना.. ऐसा कैसा हुनेका अवो !… इ कतो वूच बात हुइ ना.. दोनों फत-यांपर पाउ अन्… तौबा तौबा !’, बोलके रफीकने जीभ चाब्या.

‘अजी क्या जी तुमें भैजान !… भssला, देव पाचवाली.’

रफीकने पट्टीमेंशे पाचवाले अगरबत्तीका एक पुडा छाटके उसके हातमें रख्या. रुकैया दो रुपयका ठोकळा रफीकके हातपर रखके बुली, ‘इ रखो दो रुपय, बाकी देतीव बादमें…’

रफीककू यो डायलॉग आच्चा याद हातां. आब्बीआब्बीका नै, पूरे पच्चीस सालका अनुभव हातां. उने गुच्चूप मूं दबाके छरवांदान्में गुत्या.

‘अजी पन बासवाली हय ना यो ?’, रुकैयाका दिल अजूनतलक भरेलां न्हतां. तुमेंच बोलो, एत्ते कमी पैशेमें जन्नतकी खुश्बू आइंगी काशे, नै क्या ? पन यो समझानेका कैसा ? वू बी एत्ते गोंदळमें ! करके फिर रुकैयातरप नै देखतेच रफीकने, ‘हय हय… लिजाव बिन्दास’, बोलके रुकैयाकू निपटाया अन् चिंगळे गिराइकमें लग्या.

अगरबत्ती ले के गडबडशे घरकू आके रुकैयाने पैला पुडा फोडके दो काड्या शिलगाइ अन् सुकटका गॕस चालू करके एकटाईम उलतानीशे परतके भायर आइ. सुलेमानकू आवाज दी, ‘अजी.. सुने क्या ? आव आबी अंदर.. अगरबत्ती लायू…’

भुकशे वैतागेला सुलेमान पांवा आपटते फनफनतेच घरमें आया अन् आबी एकदाका निवाला मिलिंगा ऐसा सोचते शिद्दा चुल्लेघरमेंच घुशा वैसा सुकटका भपका परत एकदा उसके नाकमें घुशा. जेत्ते जल्दीमें उने अन्दर घुशाता उत्ताच झटदिशी सुलेमान पिच्चे सरक्या अन् रुकैयाने पिच्चेके दिवालपर खोचेले अगरबत्तीका चटका उसकू लग्या. आबी मातर कमालच हुयती ! रडकुंडी आ के सुलेमानने रुकैयाकू बोल्या, ‘अगे रुक्के, की ऐशी मेरी परिक्षा लेती आचिंगीस गे !… एक तो ऐशी बेकार भूक लगेलीय के क्या बोलना, अन् उसपर तेरा यो तमाशा ?… अगरबत्ती लगानेबी योच भली जगा मिली तुजे ?.. बोले अगरबत्ती लगाइया, आव खानेकू.. कैकी अगरबत्ती न् कैका क्या ! सुकटके बासशे नाक भ-या मेरा रे.. अल्ला ! शीर फुटते क्या मेरा आबी !… कलशे यो घरकू आताच नै देक मइ. मरतो भायरच कातुबी…’, ऐसा चरफडते सुलेमान वापीस चुल्लेघरमेंशे भायर पड्या.

‘अजी वो… सुनो तो… अजी माफी मंगतीव मइ, गलती हुई मेरेशे अवो.. वू हरामखोर लचकेलेकी करनी हय यो सारी ! कुत्ते का बच्चा, पैशे तो गिन गिन के लेता अन् माल ऐसा फुसका देता देको. लै चरबी चढीलीय मुडदेकू अजी. जरा घडीभर थांबो ह्याच तुमें, मइ ऐशी गयी न् ऐशी आइ’, सुलेमानके पिच्चे भायर आते रुकैयाने परत बोळा फिरानेकू देकी पन सुलेमान आबी कुचच सुननेबोलनेके मूडमें अजिबातच न्हत्ता. आबी रुकैया भायर पडनेशे पैले उनेच तरातरा भायर आया अन् ‘जल्या वू खाना’, ऐसा आपलाआपनच चरफडते रस्तेकू लग्या.

सामने चौकमें पारपर बडके झाडनिच्चे हमेशाकीच चारपाचजनांकी चाब्री जमात उनकेमेंकेच किसकातुबी टायमिंग लगाते मजेशे खिदळते बैटिली हाती. उनका निवांतपना देखके सुलेमानका र्हयलासयला जोशबी ढिल्ला पड्या. उदर जानाले पांवा उलटीतरफ फेरके उने भौतशेभौत बीसपच्चीस कदमच चल्या आचिंगा नचिंगा की उसकू थकनेकू हुया. व्हाच जरा बाजूमेंके मुल्शीपाल्टीके खंबेके शिमेंटके कट्टेपर उने घडीभर टेक्या. खिशेमेंशे बिडीकी गड्डी निकालके दोनों हातामें वू पकडके सुलेमानने बिड्या जरा छुट्टे क-या. फिर आल्लाद उप्परका कागद फाडके एक बिडी निकाल्या. काडी शिलगाके जलेले काडीपर बिडी पकड्या. बिडीने आग पकडी वैसा काडी फेकके बिडी मूंमें पकडके फसाफसा खेचते अंगार फुलाते धुव्वा आसमानमें छोड्या. फिर बिडीके एकपिच्चे एक झुरके लेते र्हया.

झुरके लेके छोडेले धुव्वेमें सुलेमानकू आपले न्हनपनका वू किस्सा क्लियरखट दिशा. उसदिन बाप कामपरशे जरा जल्दीच आयला. ‘सुलेमान का गया ?’, यो उसके सवालपर माँ ने, ‘उंडारते फिर्ता आचिंगा गावभर..’, ऐसा सहजच बोलके गयी. दिनभर कपास पिंजनेका पिंजर खांदेपर वागाते गावभर फिरकेबी हुनाऐशी कमाई पल्लूमें नै पडनेशे पैलेच वैतागेला बाप गुश्शेमेंच सुलेमानकू धुंडने निकल्या. सुलेमान तौ दोस्तांसंगात माळपरके आमके झाडके सबशे उप्परके ढालीपर कै-या निकालनेमें लगेलां हातां. बापके घरकू आनेका टैम निकलके गया इसकीबी सूद उसकू न्हती. एत्तेमें झाडनिच्चेशे आवाज आया, ‘सुलेमान.. अय सुलेमान… निच्चे उतर पैले हरामखोर..’.

यो सुननाच हातां की सुलेमानके हातापांवा थंडेगार पडे. कलिजा उप्परनिच्चे हुया. आबी कुच आपला सच्चा नै, यो उने पैचान्या. उने झाडपरशे झरझर निच्चे उत-या. उसदिनजैसा बापके हातका मार सुलेमानने परत आख्खे जिंदगीमें खाया नचिंगा. बापका दिनभरके झकाझकीशे साठेलां अन् एत्ता करके पल्लूमें दिलजैसा पैसा नै पडनेशे अंगारजैसा भडकेलां पूरा घुस्सा निर्गुडीके फोकके रूपमें सुलेमानपर बरशां. आमके झाडपाश्शे घरतक सुलेमानकी बरात निकली. घरपास आयफिर माँ ने बिचमें पडके बापकू थंडा करी. सुलेमान घरके भायरच दिवालकू टेकके एकलाच केत्तेतुबी देर मुसमुसते बैट्या. अन्दरशे माँने चारचारदा हाका मारकेबी उने जगेपरशे हालेलां न्हता. बापके आंगमेंका सैतान आज अचानक उसके सामने आके उसकू पुरता डराके गयाता अन् दिल बापपरके गुश्शेशे लगोलग भ-याता. माँ हल्दी अन् रगतचंदनकी भावली घसके करेलां गरम लेप ला के हलके हातशे उसके पीठपर चोळने लगी. लेप चोळताना उनेबी, ‘ऐसा का मारनेका आस्ते व्हय ? क्या आदमी हय क्या सैतान ?.. बच्चेका आंग हरानिल्ला करके दाले सब. गुस्सा गुस्सा तुबी केत्ता करना वू !, ‘ऐसा बापका उध्धार करते आपलाबी गुस्सा जाहीर करी.

आबी बापबी जरा नरमे गयाता. पेटमेंकी आग थंडी होयफिर उसकाबी दिमाग थंडा हुयाता. आपननेबी आज हद पार करे इसका नै बोलेतुबी उसकू एहसास हुयाता. उने उठ्या. औरतने करेलां सुकटका खर्डा अन् रूटीका तुकडा थालेमें लेके उने भायर आया. सुलेमानके बाजूमें बैटके आपले हातशे निवाला बनाने लग्या.

‘ले रे मेरे बच्चे. खा. देक, तुजे आवडती करके सुकट करिया बिलकीसने आज. लइ मस्त हुइया. … मेराच चुक्या.. मेरा दिमाग फिरेला हाता. … आबी वू जांदेल. भुक्का सोनेका नसतां अरे.. ले.. खा दिकू.. आ कर चल.’

सुलेमानके चिंडुकले दिमागमें गोंदळ उड्या. तौ शामकू आपलेकू कुत्तेसार्का बडवनाला जल्लाद बाप सच्चा के आब्बी आपले हातशे प्यारशे निवाला खलानाला बाप सच्चा ऐसा सवाल उशे पड्या. इदर बाप उसकू खलानेमें गुतेला हाता अन् सुलेमानके दिलमें उठेले यो सवालके तूफानमें उशे खानासाबी नै लगने लग्याता. पूरा आंग ठनकने लग्यातां अन् घडीघडी बापके रानटीपनेकी याद दिलाने लग्यातां. इदर बाप चिपीचच उशे खलानेमें लग्यातां.

दिलमें नसताना खायला दस मिंटमेंच उमडके भायर आया. सुलेमानकू जबरदस्त उचमळके आया. भडभडके उलटी हुई. रोना, उलटी, गुस्सा अन् किळस ऐसा नुसता दिलमें एकच काला हुया. यो उठेलां तूफान भौत आग्गेतक्क सुलेमानकी दुनिया कलाके सटनाले हाते. तौपाश्शे सुलेमानके दिलमें सुकटके बासकी सनक बैटी सो बैटीच.

इदर रुकैयाने घरमें आ के निच्चे पडेले अगरबत्तीके काड्या उठाके परत जलाई अन् वैसेच जलेले काड्या ले के शिद्दा लचकेलेके दुकानतरफ चली. उसके हातमें जलेली अगरबत्ती देखके जिनेउने अचरचशे भुयाँ उच्चे करने लग्यातां. रातके निवांत टैमपर पकानाबिकाना उरकेले औरतां भायर आंगनमें सभा लगाके बैटेले हातें. इनमेंके एकका ध्यान रुकैयाके हातमेंके जलेले अगरबत्तीकने गया. उने मूं दबाते खुसखुसते दुसरीकू इशारेशे दिखाई. फिर दोनों मिलके तिसरीकू, ‘अगे देकीस क्या.. रुक्की देख.. क्या देखना सो एकेक अजबच बया..’ फिर तिस्री, ‘अगे रुक्के, अगरबत्ती जलाके ले के उदर किदर चलियास गे ?.. दरगाकू ?.. पन दरगा तो इदर पिच्चे डोंगरपर हय ना ?’, बोलके खुसखुसने लगी. रुकैयाने घडीभर थांबके लचकेलेके नामशे गाल्या देते परत दुकानके रस्तेकू लगी. ऐसा रस्तेमें घडीघडी हरेक औरत रुकैयाकू थांबाके चौकशी खाता खोलतीती. इसशे रुकैया हौर वैतागी. ‘मरे यो बिनकामके औरतां ! सारे गांवके चौकशां हुनाय इनकू. कोन किदर चले ? क्या ले के चले ? क्या मॕटर हय ? सब खडा न् खडा समझने हुनाय. उसके बिगर निवालां मिठ्ठा नै लगनालां इनकू. मेरा टैमपास करे नुसतां. इनकू मूं देतेदेते ह्यां आयतकाच आद्दी अगरबत्ती जलके राख हुई.’

ऐसा लचकेलेके दुकानतलक आनेकू रुकैयाकू परत देर हुई. आखीरमें एकदाका दुकान आयफिर रफीककने देखके उने गरजी, ‘अय लचकेले, जरातुबी कुच लाज शरम शिल्लक र्हइया क्या तेरेमें ? इ ऐशी अगरबत्ती देयलायंस व्हय देखने सूरतकी ? जरातुबी बास हय क्या इसकू ? बास लेनेके नादमें नाककू चटका बैटिंगा पन बास कूच आनाला नै अजाबात. कोंचे जनमका बदला लेता आचिंगास तुबी ?.. मरो ! , एकांदा काम कब्बी टैमपर हुनाला नै मेरा.. क्या मेरी तकदीर बी ! साला, टायमिंगच चुकेलाय मेरा. … एदेक यो अगरबत्ती.. देख देख… आतीया बास ? आतीया ? आतीया ? .. ’, ऐसा बोलते बोलते उने अगरबत्तीकी जलती काडी पार रफीकके नाककने लिजाई.

यो अचानक होयले हमलेशे रफीक डरके चटकर्के पिच्चे सरक्या. कुच पल उशे खुदकू संभलनेमेंच गय. उने बोल्या, ‘अजी रुक्कोभाभी.. तुमनां आच्चा, खुश्बूदार, घमघमाट छुटिंगा ऐसा माल तो हुनाय अन् सस्ताबी हुनाय.. ऐसा कैसा जमिंगा ? .. आच्ची बास हुना कतो जरा जासकमी पैशे ढिल्ले करनां पडते अजी..’

‘हां तो !’, रुकैया खवळी, ‘बडा आया पैशे ढिल्ले करानेवाला ! गिन्नी न् गिन्नी ठोक बजाके लेतास क्या नै तू ? आँ ?.. फिर ऐशी फुसकी अगरबत्ती दियासच कैशी बोलतीव मइ ?.. ऐसा खोटा धंदा करते ? .. ख्यालमें रख, आल्लाकू मूं दिखानेकाय भलाक्या ! .. वू कुच नै, मजे आब्बीके आब्बी दुस्री मस्त खुश्बूवाली अगरबत्ती दे दिकू.. आब्बीके आब्बी !’

‘हय तो.. ऐशी मस्त बासवाली अगरबत्ती हय आप्लेकने.. लगायबराबर ऐशी खुश्बू की चारोंतरफ नुसता घमघमाट्ट ! लोगां पुचते आने हुनाय, काशे लाय यो अगरबत्ती करके..’, लचकेलेने लगीच मार्केटिंग टाँग क-या.

‘हो हो.. बस कर शक्करके मूं के अन् दे एक पुडा निकालके पटदिशी..’, रुकैया बुली.

‘अजी पन वत्ते पैशेमें नै आती वू भाभी..’, लचकेलेने हुशारी दिखाया.

‘देता अब ? कैकू फुकटके फाकट टैमपास लगायलायंस ? देती लाके उप्परके पैशे. नै जाती किदर भागके तेरे चार रुपडे बुडाके.. जल्दी दे.’

‘भाभी.. अजी, पंद्रा रुपयवाली हय वू..’

‘भला.. आचंदेल केत्तेकूबी. आब्बी मजे लइ घाई हय. देता अब ? बाकी र्हयले पैशे ले बादमें काटके. दे जल्दी. ला..’, बोलके रुकैयाने लचकेलेके हातशे अगरबत्तीका पुडा नजीकनजीक हिसकाकेच ली अन् घरका रस्ता पकडीबी.

इदर सुलेमानकू बिडीशे जरा तरतरी आयी. उने बिडीका शेवटका कश खेचा अन् थोटूक फेकके उठ्याताच एत्तेमें सामनेशे वडारीका धन्या सायकलपर टांग मारते आया. सुलेमानकू देखके उने सायकलका ब्रेक मा-या अन् शीटपरशे आडवे नल्लीपर उतरते पांवा टेकते बोल्या, ‘काय सुलेमान .. झालं का जेवण ?’

यो सहज आयले सवालशेबी सुलेमान वापीस यडबडे गया. तुबी खुदकू संभालते बोल्या, ‘ते सोड रे.. धर. बिडी घे. लाव सायकल बाजूला. बस घडीभर.’

दोनों एकबाजूकू बैटे. धना कुच देर बिडी शिलगाके मजेमें धुव्वा छोडते र्हया. फिर बिडीकी चव जीभपर घोळते घोळते मूं हालाते आस्तेशे बोल्या, ‘काय म्हणतंय मं धंदापानी ? बराय ना ?’

‘कशाचं काय अन् फाटक्यात पाय ! सगळा भुंगळा कारभार हाय धना.. रोजचा दिस ढकलायचा गुमान. तुमचं आपलं बरं हाय. खड्ड्याची कामं मिळाया लागली तसा पैसा लै खुळखुळाय लागला तुमच्या लोकांच्या. नवी सायकल काय, गाड्या काय, गाढवं काय ! एकेक पायरी वर वर. आमी मातुर हाय तितंच हाय अजून. याबिगर ल्हानपनापास्नं खड्डं काढाया शिकलो आस्तु तर झ्याक झालं आस्तं..’, सुलेमानने बोल्या.

‘कशाचं काय ! सुख हाय व्हय जीवाला. एक ना दूसरी, काय ना काय लडतर आस्तीच मागं आरं.. दुरून डोंगर साजीरं म्हणत्यात त्यातली गत.. चल चलतू, जनावरांना चारापानी करायचंय अजून..’, बोलते बिडी फेकते धना उठ्या अन् सायकलका स्टँड काढते पँडलपर पांव रखके लंगडी दालते टांग मारके निकल्या.

सुलेमानबी उठ्या. पांवा खेचते घरकने निकल्या. तौशे भूकशे जान तिलमिले आयली अन् आब्बीतकके तनतनशे दिल कडूझार होयला. आबी तो खानेकी इच्छाबी मरेगत होयती.

आंगनमें पाउ पड्या वैसा अन्दर नजर पडतेच सुलेमान जगेपरच थांब्या. अन्दर बुड्डी बाशी रुटीके तुकडेसंगात सुकटका निवाला करके दिलपाश्शे खाने लगीती. उसके चेहरेपरका सुकून देखनेवालेकूबी सुकून बख्शिंगा, खुशी दिंगा ऐसाच हातां. मूं का बोळका हालाते, निवाला मूंमें घोळते सुकटका पूरा मजा उने लेने लगीली हाती.

एत्तेमें रुकैयाकी नजर भायर खडयले सुलेमानपर पडी. अन् उने पटदिशी उठी. भायर आते बुली, ‘अजी का गयते तुमें ? केत्ता जानकू तरास करके लेना वू.. नै करनाली मइ परत सुकट, फिर तो हुया ! आब्बी थूको वू गुस्सा. जांदेल. जरा ह्याच थांबो. अगरबत्ती लगातीव. आबी एकलंबर लायलीय अगरबत्ती.. अजाबात सुकटकी बासच नै आनाली देको, ‘ऐसा बोलते रुकैया अन्दर अगरबत्ती लाने गयी.

सुलेमानने जनू कुच सुन्याच नै. उने बुड्डीके चेहरेपरकी खुशी देखनेमेंच गुतेला हातां. आबी उसका गुस्सा किदरके किदर गायप होयला हातां. दिमाग थंडा हुयाता. थेट बापसरीकाच. रुकैयाने गडबडशे शिलगाके लायली अगरबत्ती सुलेमानने ले के शिद्दा घरके भायर फेकके दिया अन् बुड्डीनजीक आ के बुड टेकते बोल्या, ‘लै भारी लगतिया ना गे सुकट बुड्डे… चल, मजेबी एक निवाला खला दिकिंगे…’

बुड्डीके हातशे सुकटके खर्डेका निवाला सुलेमान, कतो आपला मरद खाताना देखके रुकैयाकू शादीकनेशे आजतककी सुकट करताना, खाताना उडेली तारांबळ याद आयी. अन् सुलेमानकू सुकटके बासशे बचानेकी धडपडबी. थोडा सुलेमानका गुस्सा तो आयाच पन सच्चे कतो दिलपाश्शे लै खुशी हुई की आज यो घरमें सुकटकू एन्ट्री मिली ! हुया ! आबी रुकैयाके चेहरेपर समाधान पस-या.

इधर बिलकीसनानीके चेहरेपर खुशी मावती न्हती. आक्क्या खुशीके पानीशे भरभर आयले हाते.

बुड्डी सुलेमानकू निवाला खलाते बोळका दिखाके दिलभssरके हाशी. वो हँसना लै कतो लैच मिठ्ठाशाद हातां.

इर्शाद बागवान.

[email protected]

Mobile : 9762821082.

QRCode for this story: